Wspomnienia o Witoldzie Lipskim (1949-1985)

Witold Lipski był naukowcem o wybitnym, twórczym umyśle. W roku 1967 jako laureat XVIII Olimpiady Matematycznej przyjęty został bez egzaminów wstępnych na Studium Podstawowych Problemów Techniki przy Politechnice Warszawskiej. Studia skończył w roku 1972 z wynikiem bardzo dobrym, uzyskując stopień magistra inżyniera matematyki. Przez dwa następne lata studiował w Studium Doktoranckim tej samej uczelni. Pracę doktorską na temat "Kombinatoryczne aspekty teorii wyszukiwania informacji" obronił z wyróżnieniem w dniu 24 lutego 1975 r. przed Radą Naukową Centrum Obliczeniowego PAN, obecnie Instytutu Podstaw Informatyki PAN. W cztery lata później, 19 grudnia 1979, ta sama rada wystąpiła z wnioskiem o nadanie mu stopnia doktora habilitowanego nauk matematycznych na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. "On semantic issues connected with incomplete information data bases" (O zagadnieniach semantycznych związanych z bazami danych o niepełnej informacji).

Zaraz po ukończeniu studiów Witold Lipski podjął pracę w Centrum Obliczeniowym Polskiej Akademii Nauk - przemianowanym później na Instytut Podstaw Informatyki PAN. W ciągu krótkiego okresu dziesięciu lat, jakie minęły od dnia uzyskania stopnia doktora, stworzył imponujący dorobek naukowy obejmujący trzy ważne i trudne kierunki badawcze: kombinatorykę, teorię wyszukiwania informacji oraz geometrię obliczeniową. W każdej z tych dziedzin opublikował wiele prac, które przyniosły mu światowy rozgłos. Najbardziej znanym jego wynikiem była matematyczna teoria baz danych z niepełną informacją, której podstawy położył w swojej rozprawie habilitacyjnej, i którą rozwinął następnie w szeregu publikacji. W roku 1984 w czasopiśmie Information Systems (tom 9 nr 1) ukazał się artykuł znanego naukowca francuskiego Henri Prade Pt. "Lipski's approach to incomplete information restarted and generalized in the setting of Zadeh's possibility theory" (Podejście Lipskiego do problemu baz danych z niepełną informacją przedstawione i uogólnione na gruncie teorii możliwości Zadeha).

Spis publikacji naukowych Witolda Lipskiego obejmował w roku 1984 około 60 pozycji. Wśród nich 30 prac opublikowanych zostało w zbiorach artykułów oraz w najpoważniejszych międzynarodowych czasopismach m.in. takich jak ACM Transactions of Database Systems, Theoretical Computer Science, Information Systems, Journal of ACM, Journal of Information and System Science. Dalszych 21 prac ukazało się w materiałach znanych międzynarodowych konferencji m.in. takich jak MFCS, ICALP, Internat. Conf. on Very Large Data Bases, ACM SIGMOD symposia. Witold Lipski był autorem dwóch książek wydanych w kraju: "Kombinatoryczne aspekty teorii wyszukiwania informacji", PWN 1975 oraz "Kombinatoryka dla programistów", WNT 1982. W druku znajduje się trzecia jego książka, napisana wspólnie z Wiktorem Markiem, p.t.: "Analiza Kombinatoryczna".

Witold Lipski był częstym gościem najlepszych naukowych ośrodków zagranicznych, uczestnikiem i organizatorem międzynarodowych konferencji. M.in. w latach 1978/79 przebywał w Uniwersytecie Illinois, gdzie poznał wybitnego naukowca pochodzenia włoskiego Franco P. Preparata; wspólnie z nim napisał wiele prac poświęconych geometrii obliczeniowej w zastosowaniu do projektowania układów wielkiej skali integracji (VLSI). W lutym 1985 roku otrzymał ponownie zaproszenie do tego uniwersytetu. Niestety nie dane mu już było z tego zaproszenia skorzystać. Inna jego niezrealizowana podróż naukowa, to udział w międzynarodowej konferencji International Conference on Foundations of Data Organisation w Kyoto (Japonia), w organizacji której Witold Lipski uczestniczył w charakterze przewodniczącego komitetu programowego.

Witold Lipski był nie tylko wybitnym naukowcem, ale także człowiekiem niezwykle wszechstronnym. Od wczesnej młodości pasjonowała go muzyka. Miał słuch absolutny. Grał na fortepianie, gitarze, akordeonie i saksofonie. Należał do wielkich miłośników Gustawa Mahlera oraz jazzu. Był również zapalonym sportowcem; z okresu studenckiego pozostawił medale zdobyte na zawodach lekkoatletycznych; z ostatnich lat - a więc już z okresu bezlitośnie rozwijającej się choroby - dwa dalsze medale za bieg Paris Versailles 1983 oraz Les 20 Kilometres de Paris 1984. Również w 1984 roku przebiegł, wspólnie z Krzysztofem Aptem, paryski maraton. Od dawna był zapalonym radioamatorem. Radiostacja SP5 BIL, której nadajnik sam skonstruował, znana była w najdalszych zakątkach naszego globu. Od kilku lat studiował rysunek. W jego ostatnim mieszkaniu w Paryżu znaleziono stosy szkiców i rysunków (pasteli), które wyszły spod jego ręki. Mimo pełnej świadomości śmiertelnej choroby, jaką nosił w sobie od pięciu lat, mimo niezwykłej aktywności naukowej, potrafił nadal uprawiać sport, grać i słuchać muzyki, uczyć się rysunku i eksperymentować z chińską kuchnią. Wielu z jego bliskich kolegów i przyjaciół nie podejrzewało zbliżającej się tragedii. Do samego końca był sobą: czynnym, inspirującym, wszechstronnym. Takim pozostanie w naszej pamięci.

Kiedy Witek Lipski zmarł w absurdalnie młodym wieku 35 lat, w maju 1985 roku, był juz znanym informatykiem i matematykiem o międzynarodowej reputacji. Mimo zaledwie niespełna dziesięciu lat zawodowej aktywności napisał podstawowe prace w imponująco szerokim wachlarzu tematycznym: od czystej kombinatoryki, teorii grafów, poprzez projektowanie ukladow VLSI do teorii systemów informacyjnych i baz danych oraz zastosowań logiki w informatyce. Po prawie dwudziestu latach od jego śmierci prace te są ciągle często cytowane w obecnej literaturze (ponad 3000 stron na Google!), a niektóre z nich są po prostu klasykami literatury fachowej.

Miałem szczęście być jednym z pierwszych doktorantów Witka i okres współpracy z nim do dzisiaj zaliczam do najbardziej fascynujących i owocnych w mojej karierze. Kiedy w 1978 roku podjąlem prace jako asystent w IPI PAN, Witek w wieku 29 lat był już gwiazdą, własnie po habilitacji przebywał na stażu Fulbrighta na University of Illionois w Urbana Champaign. Kiedy wrocił, zostaliśmy wraz ze Zbyszkiem Michalewiczem jego pierwszymi doktorantami. Z czasem, relacja doktorant-promotor przerodziła się w intensywną wspołpracę naukową, kiedy w ciągu niespełna dwóch lat napisaliśmy razem około dziesięciu prac z teorii baz danych. Witek łączył w sobie błyskotliwy umysł matematyczny z umiejętnością eleganckiej reprezentacji problemów praktycznych.

Gorąco popieram inicjatywę utworzenia nagrody jego imienia - trudno o lepszy przykład wybitnej kariery polskiego naukowca, zwłaszcza osiagniętej w tak młodym wieku i niestety przerwanej tak wcześnie.

Witek Lipski was a creative and respected researcher in several areas of Computer Science. His numerous contributions span a wide range of topics, from database theory to logic, to combinatorial algorithms, to computational geometry, and exhibit a unique character of intellectual elegance. His scholarly work appeared in the most prestigious venues of our profession.

In addition to being a highly regarded scientist and a cultivated individual, Witek was a wonderful human being, whose memory will remain for us a constant source of inspiration.

Witold Lipski visited me at MIT in 1980, and we quickly became research collaborators and friends. What I remember most vividly from him is his optimism and very original sense of humor, and the fearlessness with which he would plunge into a new mathematical problem, irrespective of area or seemingly required background --- as long as the problem looked interesting to him.

He was a pleasure and an inspiration for me during the sadly short period of our acquaintance. I believe that naming this prize after Lipski is very appropriate; Witek would have liked nothing more than to inspire young mathematicians from his beloved Poland.